ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಇತಿಹಾಸ

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಭಾರತದ ಪಶ್ಚಿಮದ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಎರಡನೆಯ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ರಾಜ್ಯವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿಸ್ತೀರ್ಣದಲ್ಲಿ ಮೂರನೆಯ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ರಾಜ್ಯವಾಗಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವು ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ಅರಬೀ ಸಮುದ್ರದಿಂದ, ವಾಯವ್ಯದಲ್ಲಿ ಗುಜರಾತ್ ಹಾಗೂ ದಾದ್ರಾ ಮತ್ತು ನಗರ ಹವೇಲಿಯಿಂದ, ಈಶಾನ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದಿಂದ, ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಛತ್ತೀಸಘಡದಿಂದ, ದಕ್ಷಿಣದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದಿಂದ, ಆಗ್ನೇಯದಲ್ಲಿ ತೆಲಂಗಾಣದಿಂದ ಹಾಗೂ ನೈಋತ್ಯದಲ್ಲಿ ಗೋವಾದಿಂದ ಸುತ್ತುವರಿಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

ಇಂದಿನ ರಾಜ್ಯವು ೧೯೬೦ ರಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾದರೂ, ಸುಮಾರು ೪ ಶತಮಾನಗಳಷ್ಟು ಸುದೀರ್ಘ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ರಥಿಯಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ, ಇದರ ಅರ್ಥ “ರಥ ಚಾಲಕ”. ಸಮಕಾಲೀನ ಚೀನೀ ಪ್ರಯಾಣಿಕ ಹುವಾನ್ ತ್ಸಾಂಗ್ ಎಂಬಾತನಿಂದ ೭ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ದಾಖಲಾದ ಇತಿಹಾಸದ ಪ್ರಕಾರ, ಬಾದಾಮಿ ಮೂಲದ ೬ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಹಿಂದೂ ರಾಜ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಿದನು.

ಈಗಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪ್ರದೇಶವು ಮೊದಲ ಸಹಸ್ರಮಾನದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ, ಸತಾವಾಹನ ರಾಜವಂಶ, ವಕಾಟ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ, ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶಗಳು ಸೇರಿವೆ. ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಬಹುಪಾಲು ಭಾರತೀಯ ಭೂಪ್ರದೇಶದ ದೊಡ್ಡ ಕವಲುಗಳ ಮೇಲೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಅಜಂತಾ ಮತ್ತು ಎಲ್ಲೋರಾ ಗುಹೆಗಳು ಮುಂತಾದ ಕೆಲವು ಮಹತ್ವದ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಈ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಕ್ರಿ.ಪೂ.೪ ಮತ್ತು ನೇ ಶತಮಾನದಲ‍್ಲಿ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿತು. ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ. ೨೩೦ ರಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವು ೪೦೦ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಶಾತವಾಹನ ರಾಜವಂಶದ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತು. ಶಾತಾವಾಹನ ರಾಜವಂಶದ ಮಹಾನ್ ಆಡಳಿತಗಾರ ಗೌತಮಪುತ್ರ ಸಾತಾಕರ್ಣಿ ಅವರು ಸೈಥಿಯನ್ ದಾಳಿಕೋರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದರು. ವಕಾಟ ರಾಜಮನೆತನ ಮತ್ತು ಶಾತಾವಾಹನ ರಾಜವಂಶವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಅಥವಾ ದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆಗಿಂತ ಪ್ರಾಕೃತವನ್ನು ಬಳಸಿದೆ. ಆದರೆ ವಕಾಟ ರಾಜವಂಶವು ಪ್ರಾಕೃತ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿತು.

ಪುರೂರವ-ನಂದಿವರ್ಧನಾ ಶಾಖೆ ನಾಗ್ಪುರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ವಾರ್ಧಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಪ್ರವರಪುರ ಮತ್ತು ಮನ್ಸಾರ್ ಮತ್ತು ನಂದಿವರ್ಧನ್ ನಂತಹ ವಿವಿಧ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ಆಳಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ವತ್ಸುಲ್ಮಾ ಶಾಖೆಯನ್ನು ಅವರ ಸಾವಿನ ನಂತರ ಪ್ರವರಸೀನಾರ ಎರಡನೇ ಮಗ ಸರ್ವಸೇನಾ ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ರಾಜ ಸರ್ವಸೇನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ವಾಶಿಮ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ವಾಶಿಗುಲ್ಮಾ, ಈಗಿನ ದಿನ ವಾಷಿಮ್ ಅನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದರು. ಈ ಶಾಖೆ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದ ಪ್ರದೇಶವು ಸಹ್ಯಾದ್ರಿ ರೇಂಜ್ ಮತ್ತು ಗೋದಾವರಿ ನದಿಗಳ ನಡುವೆ ಇತ್ತು. ಅವರು ಅಜಂತಾದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಬೌದ್ಧ ಗುಹೆಗಳನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು. ಪ್ರಭಾವತಿಗುಪ್ತ ಅವರು ವಕಕಟ್ಟ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ರಾಣಿ ಮತ್ತು ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿದ್ದರು. 

ಆಕೆಯ ತಂದೆ ಗುಪ್ತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ II ಮತ್ತು ಆಕೆಯ ತಾಯಿ ನಾಗ ಎಂಬ ಕುಬೇರನಾಗಾ. ಅವರು ವಕಕಟ್ಟೆಯ ರುದ್ರಸೇನ II ವನ್ನು ಮದುವೆಯಾದರು. ೩೮೫ ರಲ್ಲಿ ಅವರ ಮರಣದ ನಂತರ, ಇಪ್ಪತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ತನ್ನ ಇಬ್ಬರು ಪುತ್ರ ಪುತ್ರರಾದ ದಿವಾಕರಾಸೇನ ಮತ್ತು ದಾಮೋದರಸೇನರಿಗೆ ರಾಜಪ್ರತಿನಿಧಿಯಾಗಿ ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದರು.

ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ೬ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೮ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ಆಳಿತು ಮತ್ತು ಇವರಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಆಡಳಿತಗಾರಾರು ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಹರ್ಷನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ಇಮ್ಮಡಿ ಪುಲಿಕೇಶಿ ಮತ್ತು ೮ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಅರಬ್ ದಾಳಿಕೋರರನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ II. ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶವು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ೮ ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಆಳಿತು. ಅರಬ್ ಪ್ರಯಾಣಿಕ ಸುಲೈಮಾನ್ ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶದ (ಅಮೋಘವರ್ಷ) ರಾಜನನ್ನು “ವಿಶ್ವದ ೪ ಶ್ರೇಷ್ಠ ರಾಜರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು” ಎಂದು ಕರೆದನು. ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ ರಾಜವಂಶವು ಆಧುನಿಕ ರಾಜಧಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ರಾಜಧಾನಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಅವರು ಕನ್ನಡ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತವನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಭಾಷೆಯಾಗಿ ಬಳಸಿದರು. ೧೧ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಿಂದ ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೂ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯು ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಾಬಲ್ಯ ಹೊಂದಿತು. ರಾಜಾ ಚೋಳ I, ರಾಜೇಂದ್ರ ಚೋಳ I, ಜಯಸಿಂಹ II, ಸೋಮೇಶ್ವರ I ಮತ್ತು ವಿಕ್ರಮಾದಿತ್ಯ VI ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯ ಚೋಳ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ನಡುವೆ ಹಲವಾರು ಯುದ್ಧಗಳು ನಡೆದವು.

೧೪ ನೇ ಶತಮಾನದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಇಂದಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರವನ್ನು ಆಳಿದ ಯಾದವ ರಾಜವಂಶವು ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಆಡಳಿತಗಾರ ಅಲಾ-ಉದ್-ದಿನ್ ಖಲ್ಜಿಯಿಂದ ಪದಚ್ಯುತಿಗೊಂಡಿತು. ನಂತರ, ಮುಹಮ್ಮದ್ ಬಿನ್ ತುಘಲಕ್ ಡೆಕ್ಕನ್ನ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರು ಮತ್ತು ತಾತ್ಕಾಲಿಕವಾಗಿ ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ದೌಲಾಟಾಬಾದ್ಗೆ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿದರು.

ಕ್ರಿಶ.೮೦೦-೧೨೦೦ರ ನಡುವೆ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಕೊಂಕಣ ಪ್ರದೇಶ ಸೇರಿದಂತೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಉತ್ತರ ಕೊಂಕಣ ದಕ್ಷಿಣ ಕೊಂಕಣ ಮತ್ತು ಕೊಲ್ಹಾಪುರ ಮೂಲದ ಶಿಲಾಹರ ಮನೆಗಳು ಆಳ್ವಿಕೆ ನಡೆಸಿದವು. ಅವರ ಇತಿಹಾಸದ ವಿಭಿನ್ನ ಅವಧಿಗಳಲ್ಲಿ, ಶಿಲಾಹಾರರು ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರು ಅಥವಾ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಹಿಡುವಳಿದಾರರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.

ದೇವಗಿರಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಯಾದವರು ಭಾರತೀಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾಗಿದ್ದರು, ಇದು ತುಂಗಭದ್ರದಿಂದ ನರ್ಮದಾ ನದಿಗಳಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಆಳಿತು, ಇಂದಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶದ ಭಾಗಗಳು, ಅದರ ರಾಜಧಾನಿ ದೇವಗಿರಿಯಿಂದ, ಇಂದಿನ ದೌಲತಾಬಾದ್ ಆಧುನಿಕ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ. ಯಾದವರು ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಪೌರಸಂಬಂಧಿಗಳಾಗಿ ಆಳಿದರು. ಸೂನಾ ರಾಜಮನೆತನದ ಸಂಸ್ಥಾಪಕನು ಸಬಹುದ ಮಗನಾದ ದ್ರಾಧಪ್ರಪ್ರಹಾರ. ವೃತಖಂಡದ ಪ್ರಕಾರ, ಅವರ ರಾಜಧಾನಿ ಶ್ರೀನಗರ. 

ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಸ್ತುತ ರೂಪ

ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ, ಕೊಲ್ಹಾಪುರವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಡೆಕ್ಕನ್ ರಾಜ್ಯಗಳು ಬಾಂಬೆ ಸಂಸ್ಥಾನದೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು, ಇದನ್ನು ೧೯೫೦ ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಬೆ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಯಿಂದ ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ೧೯೫೬ ರಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಮರುಸಂಘಟನೆ ಕಾಯಿದೆ ಭಾರತೀಯ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು ಭಾಷಾಶಾಸ್ತ್ರದ ರೇಖೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಮರುಸಂಘಟಿಸಿತು, ಮತ್ತು ಬಾಂಬೆ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಯಿತು. ಹಿಂದಿನ ಹೈದರಾಬಾದ್ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಪ್ರಾಂತ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಬೇರಾರ್ನಿಂದ ವಿದರ್ಭ ಪ್ರದೇಶದ ಮರಾಠವಾಡದ (ಔರಂಗಬಾದ್ ವಿಭಾಗ) ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಮರಾಠಿ ಮಾತನಾಡುವ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಜೊತೆಗೆ. ಬಾಂಬೆ ರಾಜ್ಯದ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದ ಭಾಗವನ್ನು ಮೈಸೂರುಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಲಾಯಿತು. ೧೯೫೪ ರಿಂದ ೧೯೫೫ ರವರೆಗೆ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಜನರು ದ್ವಿಭಾಷಾ ಬಾಂಬೆ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಸಂಯುಕ್ತಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸಮಿತಿಯ ವಿರುದ್ಧ ಬಲವಾಗಿ ಪ್ರತಿಭಟಿಸಿದರು, ಮರಾಠಿ ಜನರಿಗೆ ಸಂಯುಕ್ತ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಡಲು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಮಗ್ಗುಜರಾತ್ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು, ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಗುಜರಾತ್ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಕೋರಿದರು. ಕೇಶವರಾವ್ ಜೆದೇ, ಎಸ್.ಎಂ. ಜೋಶಿ, ಶ್ರಪ್ರದ್ ಅಮೃತ್ ಡಾಂಗೆ, ಪ್ರಹಾದ್ ಕೇಶವ್ ಆಟ್ರೆ ಮತ್ತು ಗೋಪಾಲ್ ರಾವ್ ಖೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಾಜ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಮುಂಬೈಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಯುಕ್ತಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಚಳವಳಿಯ ಬ್ಯಾನರ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಹೋರಾಡಿದರು. ೧ ಮೇ ೧೯೬೦ ರಂದು, ಸಾಮೂಹಿಕ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ಮತ್ತು ೧೦೫ ಸಾವುಗಳ ನಂತರ, ಹಿಂದಿನ ಬಾಂಬೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತ್ ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮರಾಠಿ ಮಾತನಾಡುವ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಕರ್ನಾಟಕವು ಬೆಳಗಾವಿ ಮತ್ತು ಕಾರವಾರ ಪ್ರದೇಶದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವಾದವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದೆ. ಕೆಲವು ಮರಾಠಿ ಬಹುಪಾಲು ತಾಲೂಕುಗಳನ್ನು ಅದಿಲಾಬಾದ್, ಮೇಡಕ್, ನಿಜಾಮಾಬಾದ್ ಮತ್ತು ೧೯೫೬ ರಲ್ಲಿ ಹೊಸ ತೆಲುಗು ರಾಜ್ಯ (ಈಗ ತೆಲಂಗಾಣ) ನ ಮಹಾಬೂಬ್ನಗರ ಜಿಲ್ಲೆಗಳಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಯಿತು. ಇಂದಿಗೂ ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಹಳೆಯ ಪಟ್ಟಣ ಹೆಸರುಗಳು ಮರಾಠಿ ಹೆಸರುಗಳಾಗಿವೆ.

ಧನ್ಯವಾದಗಳು.